Kur historia hesht për shqiptarët, është detyrë e brezave ta kujtojnë atë që të tjerët e lanë në harresë.
Në një qoshe të errët të Arkivit Osman të Stambollit, ruhet një dokument i vogël, thuajse i padukshëm në morinë e dekretëve burokratike të një perandorie që s’është më. Por për ata që dinë të lexojnë mes rreshtave të historisë, ky dokument ka një peshë të jashtëzakonshme: është urdhri me të cilin, më 1906, Ahmed Hilmi Pasha, një shqiptar me karrierë të gjatë në administratën osmane, shkëputi Sanxhakun e Jerusalemit nga Vilajeti i Bejrutit dhe e vendosi nën drejtimin e drejtpërdrejtë të Stambollit.
Ky akt nuk ishte thjesht një ndryshim administrativ. Ai ishte hapi i parë konkret në krijimin e një njësie të veçantë territoriale që më vonë do të njihej si Palestinë. Dhe në krye të këtij vendimi historik qëndronte një shqiptar.
Një figurë shqiptare në zemër të Perandorisë
Ahmed Hilmi Pasha, me origjinë shqiptare – mendohet nga Shkodra ose Gjirokastra – përfaqëson një brez burrash shteti që u ngjitën në majat e administratës osmane nëpërmjet përkushtimit, diturisë dhe integritetit. Ai shërbeu si guvernator në disa nga provincat më të ndjeshme të perandorisë, duke fituar reputacion për maturi politike dhe menaxhim të përkryer.
Në fillimshekullin XX, kur Lindja e Mesme ishte shndërruar në një skenë përplasjesh ndërkombëtare, Ahmed Hilmi Pasha mori një nga vendimet më largpamëse të asaj epoke: t’i jepte Jerusalemit dhe tokave përreth një status të veçantë, të mbrojtur nga ndikimet rajonale dhe presionet koloniale në rritje.
Shkëputja e Jerusalemit: Ngritja e një territori të veçantë
Vendimi i Pashës për të shkëputur Jerusalemin, Gazën, Hebronin, Jafën dhe rrethinat e tyre nga Vilajeti i Bejrutit dhe për t’i futur ato nën varësinë e drejtpërdrejtë të Stambollit, konsiderohet nga historianët bashkëkohorë si çasti kur Palestina filloi të ekzistojë si një entitet i veçantë politik dhe administrativ.
“Pa këtë ndarje administrative të vitit 1906, Palestina nuk do të kishte ekzistuar si një njësi e dallueshme. Ishte një akt vizionar që i dha përmasë politike një territori që deri atëherë ishte thjesht pjesë e një strukture më të gjerë osmane.”
– Prof. Walid Khalidi, historian palestinez.
Një shqiptar përballë kolonializmit dhe vizioneve europiane
Vendimi i Ahmed Hilmi Pashës nuk ishte i rastësishëm. Ai e kuptonte qartë rëndësinë e Jerusalemit si qendër shpirtërore e tre feve kryesore, por edhe si pikë strategjike në lojën gjeopolitike që po zhvillohej mes fuqive të mëdha: Britanisë, Francës, Gjermanisë dhe Rusisë. Ai e parashikoi se nëse Jerusalemi nuk do të kishte një status të veçantë, atëherë do të gëlltitej nga interesat koloniale dhe migracionet që po afroheshin.
Duke vendosur që Jerusalemi të mos jetë më nën autoritetin lokal të Libanit apo Sirisë, por nën drejtim të centralizuar nga Porta e Lartë në Stamboll, ai realizoi një lloj akti mbrojtës dhe pararendës për strukturimin e një territori që më vonë do të bëhej simbol i konfliktit dhe qëndresës: Palestina.
Pse historia heshti për Ahmed Hilmi Pashën?
Pas rënies së Perandorisë Osmane dhe krijimit të Mandatit Britanik në Palestinë më 1917, shumë nga veprimet dhe vendimet e administratës osmane u shpërfillën, u anashkaluan apo u fshinë qëllimisht. Historia nisi të shkruhej nga këndvështrimi i nacionalizmave të rinj arabë, nga projektet koloniale të Perëndimit, dhe më pas nga shteti i ri izraelit.
Në këtë rrjedhë të re, emri i Ahmed Hilmi Pashës – shqiptarit që i dha Palestinës konturet e para të identitetit të saj politik – u zhduk. Dhe me të, u zhduk edhe kontributi i shqiptarëve në historinë e Lindjes së Mesme.
Një trashëgimi që pret të njihet
Sot, më shumë se një shekull më vonë, studiuesit po rikthejnë vëmendjen te dokumentet osmane, dhe gjithnjë e më shumë del në dritë roli i figurave të tilla si Ahmed Hilmi Pasha, që ndërtuan urat midis civilizimeve dhe mbrojtën territore me vizion shtetformues.
“Është një ironi historike që pikërisht një shqiptar, pjesë e një perandorie që sot shihet si perandori e vjetër dhe e rrënuar, ishte i pari që vuri themelet e një strukture për atë që sot e quajmë Palestina.”
– Dr. Nurit Peled, profesore izraelite e historisë osmane.
A është koha që Shqipëria të kujtojë një nga bijtë e saj më me ndikim ndërkombëtar?
Në një kohë kur shqiptarët kërkojnë me të drejtë të promovojnë figurat e tyre historike, Ahmed Hilmi Pasha meriton të zërë vendin që i takon, si një prej shqiptarëve më me ndikim jashtë kufijve kombëtarë. Ai nuk ngriti flamur, por krijoi strukturë, parashikoi krizë, dhe veproi me përgjegjësi shtetërore për një territor që sot gjendet në zemër të politikës botërore.
Akti i tij: më shumë se vendim administrativ – një akt themeltar
Ahmed Hilmi Pasha nuk ka një rrugë që mban emrin e tij në Tiranë, as një përmendore në Jeruzalem. Por vendimi i tij, i marrë mbi 100 vite më parë, vazhdon të ndikojë politikën ndërkombëtare, ndarjen e territoreve dhe çështjen e shtetësisë palestineze.
Burimet:
- Wikipedia
- PalQuest / Interactive Encyclopedia
- Wikipedia — „Mutasarrifate of Jerusalem
- Office of the Historian
- IPS
