Origjina e Emrit: Kur Sulltani i Madh ndërtoi një “Shqipëri të Vogël” në Bosfor
Në vitin 1468, pak pas pushtimit të Konstantinopojës, Sulltan Mehmeti II i kërkoi ndihmësve të tij që një pjesë të shqiptarëve besnikë t’i vendosnin në një zonë strategjike buzë Bosforit, për të forcuar kontrollin ndaj rrugëve detare dhe për të ndërtuar një komunitet besnik perandorisë. Ata shqiptarë, luftëtarë e zejtarë të zotë, ndërtuan aty shtëpitë, xhamitë dhe jetën e tyre. Ky vend, që më parë njihej si “Mega Revma” (Rryma e Madhe), u emërua Arnavutköy – Fshati i Shqiptarëve.
Me kalimin e kohës, shqiptarët sollën me vete zakonet e tyre, veshjet e trevave të Veriut, këngët epike dhe vallet e burrave që tërhiqnin vëmendjen e pashallarëve osmanë. E bija e një shqiptari nga Vlora, thuhej, ishte aq e bukur sa u martua me një vezir të lartë dhe më vonë u bë themeluese e një vakëfi bamirës në Arnavutköy.
Një Mozaik Kulturor i Përzier në Shqiptarllëk
Nga fundi i shekullit XIX dhe fillimi i shek. XX, Arnavutköy nuk ishte thjesht një vendbanim i shqiptarëve, ishte një mini-Ballkan në zemër të Perandorisë Osmane. Aty jetonin grekë ortodoksë që predikonin në të njëjtat rrugë ku shqiptarët dëgjonin lahutën, armenë që ndanin bukën me fqinjët myslimanë dhe hebrenj sefardë që kishin ardhur nga Spanja.
Festa e Bajramit ishte e përbashkët. Në një tregim të vitit 1911, një plak shqiptar nga Prizreni, me shall të bardhë dhe opinga, mbante dorën e një çifti grek që e quante “dajë”. Një botë e paharruar që ekzistonte vetëm në Arnavutköy.
Arti dhe Arkitektura: Shqipëria e Druve në Bosfor
Shqiptarët që u vendosën në Arnavutköy ishin të njohur si mjeshtër të drurit dhe ndërtimit. Ata ndërtuan pallate të stilit osman, të zbukuruara me lule të gdhendura në ballkone dhe detaje orientale. Shtëpitë janë ende aty sot – disa të restauruara në mënyrë moderne, të tjera që ende mbajnë erën e kazanëve të rakisë që dikur zjehej në oborr.
Në mes të kësaj zone u ndërtua Robert Koleji, i themeluar nga misionarë amerikanë por i përqafuar nga elita osmane dhe ballkanase. Fëmijët e shqiptarëve, grekëve dhe armenëve mësonin së bashku. Thuhet se një prej profesorëve më të dashur në vitet ’20 ishte një shqiptar nga Durrësi që mësonte letërsi osmane me shprehje të përkthyera nga Naim Frashëri.
Luleshtrydhet dhe Mëlçia Shqiptare që Bënë Famë
Një kuriozitet i rrallë: luleshtrydhet e Arnavutköy-t nuk janë si të tjerat – ato janë më të vogla, më të ëmbla dhe kanë aromë të fortë. Këto fruta u mbollën për herë të parë nga shqiptarët e ardhur nga zona e Çamërisë në fillim të shek. XVIII, që njiheshin si kultivues të rrushit dhe frutave të egra. Emrat e varietetit ruhen ende në tregjet lokale si “Arnavut çileği”.
Por fama e vërtetë gastronomike u përhap me një pjatë të thjeshtë e popullore: “Arnavut ciğeri” – mëlçi viçi e skuqur me qepë dhe speca djegës. Kjo pjatë e cila shërbehej në tavat e zeza të hekurta, ishte specialitet i shqiptarëve të ardhur nga Shkodra dhe Tetova. Ajo u kthye në simbol të mutfaqit të rrugës – dhe sot, asnjë menu turke nuk është e plotë pa të.
Shqiptarët e Sotëm në Turqi: Nuk janë Histori – Janë Realitet!
Sot, komuniteti shqiptar në Turqi përbën rreth 5 milionë banorë (sipas disa vlerësimeve jozyrtare), ndërsa shumë prej tyre kanë ruajtur mbiemrat origjinalë, dhe një pjesë mbajnë gjuhën e gjyshërve. Shoqata si “Arnavutluk Derneği” në Stamboll organizojnë panaire, mbrëmje muzikore, e festivale ku këndohen këngë të jugut shqiptar me dajre dhe klarinetë.
Në parlamentin turk sot ulen disa deputetë me origjinë shqiptare – dhe komuniteti gëzon respekt për ndershmërinë dhe historinë e tij të gjatë.
Arnavutköy sot: Nga lagje emigrantësh në zonën më elitare të Stambollit
Sot, Arnavutköy është kthyer në një nga lagjet më të shtrenjta dhe më elitare të Stambollit. Pranë ujërave të Bosforit, me vila shekullore të restauruara, lokale luksoze dhe jetë nate plot stil, kjo zonë është bërë destinacion i preferuar për elitat e biznesit, artit dhe politikës turke. Çmimet e pasurive të paluajtshme janë ndër më të lartat në qytet, ndërsa rrugicat historike të dikurshme, ku dikur shqiptarët zjenin rakinë dhe mbillnin luleshtrydhe, janë sot të frekuentuara nga yje të njohur dhe turistë të pasur nga e gjithë bota. Arnavutköy nuk është më vetëm një kujtim historik – është një emblemë e prestigjit të Stambollit modern.
Aeroporti më i madh në botë? Pikërisht në Arnavutköy!
Por ajo që shumë nuk e dinë është se Arnavutköy nuk është vetëm një simbol i historisë shqiptare dhe një lagje elitare – është gjithashtu shtëpia e Aeroportit të Stambollit (Istanbul Havalimanı), një prej aeroporteve më të mëdhenj në botë për nga sipërfaqja dhe kapaciteti. I hapur në vitin 2018, ky aeroport gjigant shtrihet në territorin administrativ të Arnavutköy-t dhe pritet të shërbejë deri në 200 milionë pasagjerë në vit kur të përfundojnë të gjitha fazat.
Kjo i ka dhënë zonës një rëndësi strategjike ndërkombëtare, duke e shndërruar në një portë globale, ku historia shqiptare ndërthuret me ritmin futurist të botës moderne. Nga “fshat shqiptarësh” në shekullin XV, në pikë kyçe të aviacionit botëror – Arnavutköy është një udhëtim në kohë që nuk duhet humbur.
Arnavutköy nuk është thjesht një lagje e bukur. Është një shkëndijë identiteti që i shpëtoi zbehjes së historisë. Është një kujtesë që shqiptarët nuk kanë qenë kurrë thjesht “emigrantë” – ata kanë qenë themelues, ndërtues dhe krijues të qytetërimeve.
