Montreal – Një studim i fundit, i publikuar në prill në revistën shkencore Nature Communications Biology, ka zbuluar se kafeina nuk ndikon vetëm në përqendrimin dhe energjinë gjatë ditës, por edhe në mënyrën se si truri ynë pushon dhe rikuperohet gjatë natës. Ky studim, i kryer nga Universiteti i Montrealit në bashkëpunim me Institutin e Inteligjencës Artificiale të Quebec-ut (MILA), ka thelluar kuptimin tonë për një nga substancat më të konsumuara në botë — dhe si ajo ndryshon dinamiken e gjumit dhe funksionimit të trurit.
Një Stimulant Global me Efekte të Nënvlerësuara
Kafeina, që gjendet në kafe, çaj, çokollatë, pije energjike dhe disa pije të gazuara, është ndoshta substanca psikoaktive më e përhapur në botë. Miliona njerëz e përdorin atë për të përmirësuar vigjilencën, përqendrimin dhe performancën mendore, veçanërisht në mëngjes apo në situata të lodhjes së tepërt. Por efektet e saj në tru nuk mbarojnë me fundin e filxhanit të fundit.
Studiuesit nga Laboratori i Neuroshkencës Kognitive dhe Llogaritëse (CoCo Lab) në UdeM, në bashkëpunim me Qendrën për Kërkime të Avancuara në Mjekësinë e Gjumit, përdorën një kombinim të inteligjencës artificiale (AI) dhe elektroencefalografisë (EEG) për të matur ndikimin që kafeina ka në tru gjatë gjumit. Ata analizuan me kujdes aktivitetin elektrik të trurit të pjesëmarrësve, duke krahasuar netët me konsum kafeine dhe netët me placebo.
Zbulimi i Madh: Truri në Gjumë është më Aktiv Pas Kafeinës
Studiuesit zbuluan për herë të parë se kafeina rrit ndjeshëm kompleksitetin e sinjaleve të trurit gjatë gjumit. Kjo rritje e “kompleksitetit” përkthehet në një tru më të aktivizuar, më pak të qëndrueshëm dhe më pak të relaksuar gjatë fazave të thella të gjumit, të cilat janë thelbësore për rikuperimin mendor dhe fizik.
“Kur truri është në gjendje të ashtuquajtur ‘kritikalitet’, ai është mes rendit dhe kaosit,” shpjegon prof. Karim Jerbi, drejtues i CoCo Lab. “Është si një orkestër që funksionon në mënyrë të përkryer – as shumë e zhurmshme, as shumë e heshtur. Është pikërisht kjo balancë që mundëson përpunimin e shpejtë të informacionit, fleksibilitetin mendor dhe mësimin.”
Por, gjatë gjumit, një tru në “kritikalitet” nuk është në gjendjen që i nevojitet për pushim. Sipas Jerbi, kafeina shtyn trurin drejt një vigjilence të papërshtatshme për orët e natës. Ai mbetet aktiv, më i ndërlikuar në sinjale, dhe rrjedhimisht më pak i aftë të shërohet nga lodhja dhe stresi i ditës.
Si Ndikon Kafeina në Rrahjet Elektrike të Trurit?
Studiuesit vunë re një reduktim të ndjeshëm të valëve të ngadalta të trurit, si theta dhe alfa, që janë thelbësore për gjumin e thellë dhe restaurues. Në vend të tyre, dominuan valët beta, të cilat zakonisht lidhen me vigjilencën dhe përpunimin aktiv të informacionit — një gjendje që është më e zakonshme kur jemi zgjuar dhe duke menduar.
“Kjo shpjegon pse, edhe kur njerëzit flenë pas konsumimit të kafeinës, ata mund të zgjohen të lodhur, të paqetë ose me ndjesinë se nuk kanë fjetur fare,” thotë Philipp Thölke, autori kryesor i studimit.
Të Rinjët Janë Më të Ndjeshëm ndaj Efekteve të Kafeinës
Një nga gjetjet më interesante të studimit ishte ndryshimi mes grupmoshave. Të rinjtë e moshës 20–27 vjeç përjetuan një ndikim shumë më të fortë të kafeinës në aktivitetin e trurit gjatë gjumit, krahasuar me pjesëmarrësit më të moshuar (41–58 vjeç).
Pse ndodh kjo?
Sipas prof. Julie Carrier, eksperte e psikologjisë së gjumit, arsyeja është biologjike: të rinjtë kanë më shumë receptorë të adenozinës në tru. Adenozina është një molekulë që shkakton ndjenjën e lodhjes dhe grumbullohet gjatë ditës. Kafeina e bllokon atë përkohësisht, por efekti është shumë më i fuqishëm kur ka më shumë receptorë për të bllokuar – pra, në trurin e të rinjve.
“Me moshën, receptorët e adenozinës pakësohen, ndaj trupi bëhet më pak i ndjeshëm ndaj stimulimit të kafeinës,” shton Carrier. “Kjo mund të jetë edhe arsyeja pse disa të rritur pinë kafe natën dhe flenë normalisht, ndërsa të rinjtë ndihen në tension edhe orë pas konsumit.”
Pasojat për Shëndetin Mendor dhe Funksionimin e Trurit
Ky studim ngre pyetje serioze për zakonet tona të përditshme të konsumit të kafeinës, veçanërisht te të rinjtë që e përdorin atë si “mjet shpëtimi” për përqendrim apo për të qëndruar zgjuar gjatë orëve të vona. Në një mjedis ku lodhja kronike dhe stresi mendor janë në rritje, mungesa e rikuperimit cilësor gjatë natës mund të ketë pasoja të thella afatgjata për kujtesën, aftësitë e të mësuarit, gjendjen emocionale dhe madje edhe për shëndetin neurologjik.
Mesazhi i Studiuesve: Jo të Gjithë Reagojmë Njësoj ndaj Kafeinës
Hulumtuesit theksojnë nevojën për qasje të personalizuar ndaj konsumit të kafeinës, bazuar në moshë, stil jetese dhe ndjeshmëri personale. Ata bëjnë thirrje për më shumë kërkime mbi ndikimin e kafeinës në funksionet konjitive dhe shëndetin e trurit, për të ndihmuar në formulimin e udhëzimeve më të sakta për përdorimin e saj.
Rekomandimet Praktike
- Shmangni kafeinën të paktën 6 orë para gjumit.
- Konsumoni pije pa kafeinë pas orës 15:00.
- Nëse zgjoheni të lodhur edhe pse flini orë të mjaftueshme, rishikoni zakonet tuaja të konsumit të kafeinës.
- Nëse jeni nën moshën 30 vjeç, tregohuni veçanërisht të kujdesshëm – truri juaj reagon më shumë.
Një Shtesë për Të Medituar: A Jeni Ju Zot i Filxhanit apo Skllav i Tij?
Në një botë ku kafeina është bërë pjesë e pandashme e kulturës moderne të produktivitetit, ky studim na kujton se çdo efekt stimulues ka një kosto. Mund të jemi zgjuar sot — por jemi të lodhur për nesër?
Zgjedhja, sipas shkencës, është e jona.
