Kamera 100-vjeçare kutie shkëlqen nën diellin afgan: kështu nis historia jonë, një rrëfim që shkon përtej fotografisë – një dëshmi e gjallë e traditës, durimit dhe shpirtit njerëzor.
Trashëgimia e një kamere 100-vjeçare kutie
Në zemër të Kabulit, mes rrugëve të mbushura me tregtarë, zhurma makinash dhe aromës së çajit të freskët, qëndron një njeri që ka kaluar jetën pas një kamere 100-vjeçare kutie. Z. Haji, i njohur gjithashtu si Haji Meerzaman, nuk është thjesht fotograf – ai është ruajtës i një arti që po zhduket.
Që nga mosha e re, ai e ka trashëguar këtë profesion nga mjeshtrat e vjetër. Për më shumë se 65 vjet, ai ka përdorur të njëjtën kamerë, duke kapur fytyra të gjeneratave të tëra – nga djem të rinj që shkonin për dokumente identiteti deri te familje që donin një kujtim të përhershëm.
Çfarë e bën të veçantë kamerën 100-vjeçare kutie?
Kjo kamerë 100-vjeçare kutie është një pajisje hibride: aparat fotografik dhe laborator zhvillimi njëkohësisht. Në vend që filmi të zhvillohet në një laborator të ndarë, gjithçka ndodh brenda kutisë druri.
Procesi është magjik:
- Letra fotosensitive vendoset brenda.
- Hapi i parë është ekspozimi – objektivi hapet për disa sekonda për të kapur imazhin.
- Më pas, përmes një doreze të errët në anën e kutisë, Haji zhyt fotografinë në një seri kimikatesh.
- Brenda pak minutash, shfaqet imazhi, i përmbysur.
- Së fundi, ai e riekspozon foton për të krijuar një kopje pozitive.
Ky është një proces që kërkon saktësi, durim dhe përvojë – gabimi më i vogël mund të prishë fotografinë.
Një art që po zhduket në Afganistan
Dikur, në Afganistan kishte dhjetëra fotografë të rrugës me kamera kutie. Ata ishin të përhapur në çdo qytet dhe shesh publik. Por sot, vetëm një grusht mjeshtrash kanë mbetur, dhe Z. Haji mendohet të jetë i fundit në Kabul që ende punon çdo ditë.
Shkaku kryesor i zhdukjes është teknologjia. Telefonat inteligjentë dhe kamerat digjitale ofrojnë foto të menjëhershme dhe pa shpenzime. Për më tepër, materialet për kamerën 100-vjeçare janë bërë shumë të vështira për t’u gjetur – letrat speciale dhe kimikatet shpesh duhen sjellë nga jashtë vendit.
Nga takimet me turistë tek trashëgimia dokumentare
Shumë vizitorë ndërkombëtarë janë magjepsur nga procesi. Ndër më të njohurit është vlogeri Drew Binsky, i cili jo vetëm që pozoi për një portret, por edhe dokumentoi të gjithë procesin për miliona ndjekës në internet.
Për turistët, kjo nuk është thjesht një foto, por një përvojë autentike kulturore – një udhëtim në kohë, ku çdo hap është i dorës së mjeshtrit.
Një ikonë kulturore në rrezik
Historianët tregojnë se kamera kutie në Afganistan – ose kamra-e-faoree – përdorej gjerësisht gjatë viteve 1950–1970 për të bërë foto identiteti. Ato ishin të shpejta, të lira dhe të disponueshme në çdo treg.
Megjithatë, me kalimin e viteve, modernizimi dhe konfliktet e vazhdueshme e kanë rrënuar këtë art. Sot, pa ndihmë nga organizata kulturore ose muze, ekziston rreziku real që mjeshtria e kamerës 100-vjeçare kutie të humbasë përgjithmonë.
Pse kamera 100-vjeçare kutie ka ende rëndësi?
Përtej vlerës artistike, kjo kamerë përfaqëson një mënyrë tjetër të të parit të botës. Në një kohë ku çdo gjë është e menjëhershme, ajo na kujton ngadalësinë e bukur të të punuarit me kujdes.
Çdo foto e bërë me këtë aparat është unike. Nuk ka filtra, nuk ka retushime digjitale – vetëm drita, kimia dhe duart e mjeshtrit. Ky proces e bën çdo imazh më të çmuar.
Ruajtja e trashëgimisë
Disa organizata ndërkombëtare tashmë kanë filluar të dokumentojnë procesin dhe historinë e kamerës 100-vjeçare kutie. Projekti “Afghan Box Camera Project” ka arkivuar intervista, foto dhe udhëzime për ndërtimin e replikave, për t’i mësuar brezave të rinj këtë teknikë.
Ka gjithashtu diskutime për vendosjen e kamerës së Z. Haji-t në një muze, pasi ai të mos jetë më në gjendje të punojë. Për shumëkënd, kjo do të ishte mënyra e duhur për ta ruajtur historinë.
Shpresa për të ardhmen
Megjithëse duket se fundi i kësaj tradite është i afërt, ka ende shpresë. Nëse brezat e rinj marrin frymëzim nga mjeshtra si Z. Haji, është e mundur që kamera 100-vjeçare kutie të mos mbetet vetëm një kujtim, por të rikthehet si një formë arti alternative, për ata që kërkojnë autenticitet.
Çdo herë që Z. Haji përgatit kamerën e tij 100-vjeçare kutie, ai rikthen në jetë jo vetëm një teknikë fotografike, por edhe një copë kulture dhe historie që meriton të mbijetojë.
📌 Burime të jashtme (DoFollow)
